U sklopu izrade Katastra ležišta i pojava mineralnih sirovina Federacije Bosne i Hercegovin, Sektor za mineralne sirovine Federalnog zavoda za geologiju uradio je Kartu mineralnih sirovina Srednjobosanskog kantona u razmjeri 1:100 000. Karta je urađena na osnovu podataka Federalnog ministarastva energije, industrije i rudarstva, arhiva i biblioteke Federalnog zavoda za geologiju, podataka dobivenih od pojedinih privrednih društava iz ovog Kantona i radova brojnih autora koji su istraživali Srednjobosansko rudogorje: Mehmeda Ramovića, Izeta Kubata, Ivana Jurkovića, Jove Marića, Enesa Ramovića, DraganaTomičevića, Hazima Hrvatovića, Sibile Borojević-Šoštarić i drugih.

Na karti su prikazana ukupno 232 ležišta i pojave mineralnih sirovina, od čega:

- 10 ležišta/pojava energetskih mineralnih sirovina,

- 101 ležište/pojava metaličnih mineralnih sirovina i

- 121 ležište/pojava nemetaličnih mineralnih sirovina.

Energetske mineralne sirovine Srednjobosanskog kantona/Kantona Središnja Bosna

Od energetskih mineralnih sirovina na području Srednjobosanskog kantona prikazano je 6 ležišta i 3 pojave lignita, te jedno ležište mrkog uglja. Najveća i najznačajnija ležišta lignita u ovom Kantonu nalaze se u Bugojanskom ugljenom basenu.

Eksploataciju lignita na površinskom kopu „Gračanica-Dimljače“ vrši Zavisno društvo Rudnik uglja Gračanica d.o.o. Gornji Vakuf-Uskoplje. Izvršena su geološka istraživanja i elaborirane rezerve i na ležištima lignita: „Bugojno-Kotezi“, „Bugojno-Čipuljići“ i „Gračanica-Donja Ričica“, na kojima do sada

nije vršena eksploatacija uglja.

Eksploataciju mrkog uglja u ležištu „Bila“ vrši Zavisno društvo Rudnik mrkog uglja Abid Lolić d.o.o. Travnik – Bila. Eksploatacija se odvija jamskim putem, a ranije se vršila i eksploatacija površinskim kopom. Ovo ležište se nalazi u okviru Sarajevsko-zeničkog basena mrkog uglja, a samo dio ovog basena prostire se u Srednjobosanskom kantonu.

Na teritoriji Srednjobosanskog kantona nalazi se Srednjebosansko škriljavo gorje, koje nazivaju još i Srednjobosansko rudogorje, u kome je zbog složene strukturno-tektonske građe, višefazne magmatske aktivnosti i raznovrsne litologije, došlo do formiranja brojnih orudnjenja metala i nemetala.

Metalične mineralne sirovine Srednjebosanskog kantona/Kantona Središnja Bosna

Od metaličnih mineralnih sirovina u ovom kantonu nađena su ležišta i pojave: boksita, željeza, olova, cinka, srebra, antimona, bakra, mangana, zlata sa srebrom, žive, kalaja, arsena, nikla i kobalta, kao i minerala volframa, molibdena, bizmuta i kadmija, koji se pojavljuju u okviru brojnih polimetaličnih ležišta i pojava u ovom kantonu.

Eksploataciju crvenih boksita vrši privredno društvo Rudnici boksita o.d.d. Jajce u okviru eksploatacinih polja: „Bešpelj“, „Crvene Stijene“, „Poljane“ i „Skakavac“. Na Karti mineralnih sirovina Srednjobosanskog kantona ucrtane su i zone sa ležištima i pojavama boksita.

U Srednjobosanskom kantonu nalazi se 9 ležišta i 26 pojava željezne rude. Najveće količine ove mineralne sirovine u ovom kantonu nalaze se na području Radovan planine., gdje se javlja veći broj manjih ležišta željezne rude i to ležišta : „A Dobre Vode“, „B Kruška“, „A, B i C Raževac“ i „Previja“. Na karti Srednjobosanskog kantona radi bolje preglednosti, ova ležišta prikazana su kao jedno ležište – „Radovan Planina“, a u okviru zone prikazane na karti kao „zona sa ležištima i pojavama željne rude“.

Eksplatacija željezne rude, ali ni ostalih metaličnih sirovina, osim boksita, za sada se ne vrši ni na jednom ležištu Srednjobosanskog kantona. Ležište zlata i srebra „Bakovići“ je jedno od najpoznatijih ležišta u ovom kantonu. Ovdje se eksploataisalo zlato i srebro u prvoj polovini dvadesetog vijeka. Dobivene su određene dozvole i počeli da se vrše pripremni radovi na ponovnom pokretanju ovog rudnika, ali je došlo do spora sa lokalnom zajednicom i radovi su trenutno obustavljeni. Zlato i srebro često je i u drugim polimetaličnin ležištima na području ovog kantona, gdje se javljaju kao prateći metali. Takva ležišta su: „Trošnik“, „Mačkara“, „Mračaj“ i neka manja ležišta i pojave. Pored primarnih ležišta zlata na karti Srednjobosanskog kantona uneseno je i 19 rasipnih ležišta zlata, u koja spadaju u aluvijalna, deluvijalna i fluvo-glacijalna ležišta.

Polimetalična ležišta sa velikim varijacijama glavnih i pratećih metala su veoma česta na području Srednjebosanskog kantona. Osnovni metali koji karakterišu mineralizacije u ležištima: „Mačkara“, „Mračaj“ i „Seferovići“ su bakar i živa, a prateći metali su, antimon, srebro, zlato i arsen. Ova ležišta nalaze se na karti Srednjobosanskog kantona u okviru zone sa ovom vrstom mineralizacije. Bakar je istraživan i na ležištu „Vraniska Rijeka-Teljig“, a poznate su i pojave bakra: „Zečija Glava“, „Koprivnica“, „Babija Ravan“, „Zlatarica“, „Nikolin Potok“ i dr.

U polimetaličnom ležištu „Čemernica“ osnovni metali koji ulaze u sastav rude su: antimon, cink i srebro. Prateći metali su živa, arsen, volfram i bizmut. Eksploataciono pravo i koncesiju na ovo ležište ima privredno društvo Miličević d.o.o. Kreševo. Sličnog sasatava ležištu Čemernica su pojave cinka i antimona: „Lučice“, „Putljevac“, „Osoje“, „Mezgirevci“ i „Resovići“, a njihov prostorni raspored na karti prikazan je kao „zona sa ležištima i pojavama polimetaličnih ruda cinka i antimona sa pratećim metalima: srebrom, željezom, arsenom. živom, volframom i bizmutom“. Kalaj se skupa sa olovom i cinkom ranije eksploatisao u ležištima „Vrtlašće“ i „Klisac“. U ovim polimetaličnim ležištima se pored kalaja, olova i cinka, kao prateći metali javljaju: srebro, molibden, bizmut, arsen i nikl. U Brestovskom je nađena pojava nikla i kobalta.

U ležištu „Hrmza“ i pojavama „Gaće“ i „Meovršje“ nađen je fluorit sa baritom, te arsen sa pratećim metalima: antimonom, zlatom, srebrom i dr. U pojavi Sitište glavni mineral je arsen, dok je u pojavi Lisina glavni mineral živa.

Nemetalične mineralne sirovine koje su prikazane na karti, razvrstane su u:

- industrijske minerale i stijene

- građevinske materijale

- agregate

U grupi industrijskih minerala i stijena u Srednjobosanskom kantonu zastupljene su sljedeće mineralne sirovine sa pobrojanim ležištima:

- gips sa ležištima: „Bistrica“, „Elezovac“, „Komar“, „Jazvine-Šuljaga“ i „Savičić“;

- barit sa ležištima: „Kolovoji“, „Torine“, „Vaganj“, „Vrse“, „Gradac“, „Bakrene Jame“,„Rijetka Kosa“, „Zlatarica“, „Grnica“, „Krupa I i II“, „Sabeljine Pećine“, „Srdivode“, „Dubrave“, „Međugorje“, „Komoje“, „Deževice“ i većim brojem geoloških pojava;

- fluorit sa ležištima: „Hrmza“, „Meovršje“ i „Gaće“;

- kvarcit sa ležištima: „Gradac“, „Visočica“, „Visočica II“, „Obodski Potok-Gromilica“, „Kljun“, „Vranica-Vitreuša“ i više značajnijih geoloških pojava;

- kristalni i žicni kvarc sa ležištima: „Berberuša-Bukva“, „Paljevine 1 i 2“, „Rudna“,

„Kupres“, „Grabovica“, „Duboki Potok“, „Gruda“, „Osuta Glava“, „Brezova Kosa“ i većim brojem geoloških pojava;

- keramičke i vatrostalne gline sa ležištima: „Bilalovac“, „Klokot“, „Jardol“, „Šljivčica“ i „Pirići“;

- jezerska kreda sa ležištima: „Prusac“, „Gorica“ i „Gračanica“ i

- dolomit kao inustrijska mineralna sirovina, ležište „Drenov Dol“.

U grupi građevinski materijali zastupljene su sljedeće mineralne sirovine sa pobrojanim ležištima:

- opekarske gline sa ležištima: „Čavka“, „Ciglana“ i „Milanovići Njive“,

- krečnjak za kreč i cement sa kamenolomima: „Sutješčina“, „Krčevine“, „Rastovice“ i

„Omeljci“,

 

- dolomit za kreč i cement, kamenolom „Plješevac“ (kamen sa ovog kamenoloma se, takođe masovno koristi i kao agregat),

- mermer za kreč i cement sa kamenolomom „Vrela“ i ležištem „Kameniti Brijeg - Pogorelica“,

- gabro kao prirodni (arhitektonsko-građevinski) kamen, kamenolom „Stajište“,

- krečnjak kao prirodni (arhitektonsko-građevinski) kamen sa kamenolomima „Divičani“, „Panje“ i „Poljane“,

- mermer kao prirodni (arhitektonsko-građevinski) kamen, kamenolom „Dolovi-Begova Brezovača“ i

- karbonatna breča kao prirodni (arhitektonsko-građevinski) kamen sa kamenolomom „Crvene Stijene“ i ležištem „Mratinići“.

U grupi agregati zastupljene su sljedeće mineralne sirovine sa pobrojanim ležištima i pojavama:

- kvarcdiorit sa kamenolomom „Komar“,

- kvarckeratofir sa kamenolomom „Radava“,

- krečnjak sa kamenolomima: „Ripulja“, „Bistrica“, „Boljkovići“, „Prusac“, „Podmilačje“, „Meovršje-Kicaš“, „Meovršje-Lučenica“ i „Kamenjak“,

- dolomit sa kamenolomima: „Paljika-Hum I“, „Paljika-Hum II“, „Kaursko Groblje“, „Pjeskana-Kalvarija“ i „Plješevac“ (kamen sa ovog kamenoloma se, takođe koristi i kao sirovina za proizvodnju punila), „Garačići“, „Bučići“ ,“Pidriš“, „Nikolin Potok“, „Vrela“, „Zlavast“, „Slatina“ i „Bukovački Potok“ i

- karbonatna breča sa ležištem „Medvid – Sutulija“.

Status ležišta i pojava mineralnih sirovina na Karti mineralnih sirovina Srednjobosanksog kantona predstavljen je različitim bojama, kojima su napisani nazivi ležišta i pojava. Prema statusu, odnosno stepenu ishodovanih dozvola (dozvola za istraživanje, dozvola za eksploataciju), kao i prema trenutnom stanju eksploatacije, ležišta mineralnih sirovina razvrstana su na sljedeće kategorije:

- ležište na kojem postoji eksploataciono pravo (ležište sa potpunom dokumentacijom na kojem se vrši eksploatacija),

- ležište na kojem postoji istražno pravo (ležište u fazi istraživanja),

- ležište sa nepotpunom ili bez dokumentacije (a na kojem se povremeno ili stalno vrši eksploatacija),

- ležište na kojem je prekinuta eksploatacija,

- ležište na kojem nije vršena eksploatacija,

- ležište na kojem je završena eksploatacija i

- pojava mineralne sirovine (tragovi mineralne sirovine na izdancima ili u istražnim radovima, koji nisu detaljnije istraživani).